نفس‌های آخر فرش هرسین و صحنه؛ پیامدهای ادغام غیرکارشناسی اتحادیه‌ها

فرش کرمانشاه، نامی که با هنر و فرهنگ ایران‌زمین گره خورده، همچون نگینی درخشان در تاریخ این سرزمین می‌درخشد. این دستبافته نفیس، تجلی‌گاه ذوق و هنر مردمان سخت‌کوش کرمانشاه است که با دستان هنرمند خود، تار و پود آن را با عشق و صبر درهم تنیده‌اند.
فرش‌بافی در کرمانشاه قدمتی دیرینه دارد و با زندگی مردمان این خطه پیوندی ناگسستنی یافته. از دیرباز، زنان و مردان هنرمند این دیار، با استفاده از پشم مرغوب و رنگ‌های طبیعی، فرش‌هایی خلق کرده‌اند که نه‌تنها زینت‌بخش خانه‌ها بوده‌اند، بلکه گواهی بر فرهنگ و هنر غنی این منطقه نیز هستند.
نقوش فرش کرمانشاه، همواره الهام‌گرفته از طبیعت بکر و زیبای این منطقه بوده است. کوه‌ها، دشت‌ها، گل‌ها و گیاهان، همگی در طرح‌های این فرش‌ها بازتاب یافته‌اند. علاوه بر این، نقوش سنتی و باورهای بومی نیز جایگاه ویژه‌ای در طراحی فرش کرمانشاه دارند.
استفاده از رنگ‌های طبیعی و گیاهی، یکی از ویژگی‌های بارز فرش کرمانشاه است. این رنگ‌ها که از دل طبیعت به‌دست می‌آیند، نه‌تنها زیبایی چشم‌نوازی به فرش می‌بخشند، بلکه دوام و ماندگاری آن را نیز تضمین می‌کنند.
*هنری که باید حفظ شود
فرش دستباف ایرانی، ازجمله فرش کرمانشاه و هرسین، میراثی گرانبهاست که باید برای نسل‌های آینده حفظ شود. حمایت از بافندگان، ترویج استفاده از فرش‌های دستباف و معرفی این هنر اصیل به جهانیان، ازجمله اقداماتی است که می‌تواند به حفظ و احیای این میراث فرهنگی کمک کند. فرش کرمانشاه، تابلویی از هنر ایرانی است که شایسته است در گذر زمان، همچنان بدرخشد و زیبایی خود را به رخ جهانیان بکشد.
در روزگار امروز متأسفانه صنعت فرش ایران رونق گذشته را ندارد و مورد بی‌مهری واقع شده در حالی که این میراث کهن روزگاری هنر ایرانیان را به رخ جهانیان می‌کشید.
برای بررسی چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی فرش دستباف کرمانشاه با کرم ملایی، دانش‌آموخته حوزه فرش و رئیس پیشین اتحادیه فرش دستباف شهرستان هرسین و سپس الهام یاقوتی، رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی شهرستان صحنه گفت‌و‌گو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
رئیس پیشین اتحادیه فرش دستباف شهرستان هرسین با اشاره به اینکه حدود پنج سال است از این اتحادیه کناره‌گیری کرده‎ام، اظهار کرد: فرش دستباف هرسین، نگین هنر و صنعت در استان کرمانشاه، این روزها حال خوشی ندارد و نیازمند توجه است.
کرم ملایی با اشاره به سابقه طولانی خود در این حوزه، از نوسازی طرح‌ها و آموزش بافندگان گفت و تأکید کرد: برخی معتقدند هرسین نقشه منحصربه‌فردی ندارد، اما این‌طور نیست. هرسین طرحی به نام «لنگرو کشتی» دارد؛ این طرح اصالت داشته و در گلیم‌های شهرستان ما نیز دیده می‌شود. نقش آن در حوض گلیم‌ها نمایان است و ریشه در طرح سراب هرسین دارد.
او ادامه داد: این نقش که به «شکسته» هم شناخته می‌شود، رنگ‌های تند مانند قرمز، زرد، سبز و آبی در آن به‌کار رفته است.
این دانش‌آموخته حوزه فرش با اشاره به اینکه بافندگان ما نقشه‌ها را به‌صورت ذهنی می‌بافته‌اند، یادآور شد: فرش ما در گذشته تک‌پود بوده، نه جفت‌پود؛ یعنی جزو فرش‌های زمخت به‌شمار می‌رفته است. امروزه بیشتر بافندگان، طرح‌های شهرهای دیگر را در قالب تابلوفرش و نمونه‌های مشابه اجرا می‌کنند.
ملایی خاطرنشان کرد: با الهام از نقوش گلیم و به‌کارگیری طرح‌های نوآورانه، سعی کردم این طرح‌ها را به‌روزرسانی کنم، ایرادات قبلی را برطرف و نقوش گذشته را با هم ترکیب کنم، اما متأسفانه با سنگ‌اندازی‌ها و بی‌مهری‌ها روبه‌رو شدم و اکنون به‌صورت انفرادی در حال طراحی نقشه‌های جدید برای فرش این منطقه هستم.
وی ادامه داد: مثلاً از 50 نفری که به‌عنوان بافنده فرش در این شهرستان شناخته می‌شوند، تنها 10 نفر واقعاً بافنده هستند و بقیه فقط برای دریافت وام و دیگر تسهیلات وارد این حوزه شده‌اند.
رئیس پیشین اتحادیه فرش دستباف هرسین با انتقاد از وضعیت فعلی این تشکل گفت: متأسفانه امروز می‌بینیم رئیس اتحادیه فرش شهرستان از طلافروشان انتخاب شده و افرادی بدون تخصص، مدیریت این بخش را بر عهده گرفته‌اند.
ملایی همچنین به تجربه خود در آموزش فرش‌بافی به زندانیان اشاره کرد و افزود: برای احیای این هنر حتی طرح‌هایی را به زندانیان دیزل‌آباد آموزش دادم که ریشه در فرهنگ و هنر این منطقه داشت.
*فرصت‌های از دست رفته؛ از صادرات تا بی‌توجهی
وی با یادآوری دوران طلایی فرش هرسین، گفت: در گذشته، فرش هرسین به کشورهای مختلف صادر می‌شد و مورد استقبال فراوانی قرار می‌گرفت. حتی انگلیسی‌ها به خانه‌ها می‌آمدند و فرش‌های اصیل را خریداری می‌کردند.
رئیس پیشین اتحادیه فرش دستباف شهرستان هرسین توضیح داد: طبق بررسی من برخی از فرش‌هایی که در گذشته بافته می‌شده، تار و پودشان از پشم بوده که این موارد بیشتر مورد توجه خریداران داخلی و خارجی قرار داشته است.
ملایی با ابراز تأسف از بی‌توجهی مسئولان و نبود حمایت از بافندگان، افزود: امروز فرش هرسین در حال فراموشی است و اگر به داد آن نرسیم، این هنر اصیل برای همیشه از بین خواهد رفت.
وی با تأکید بر لزوم حمایت دولت و نظارت دقیق بر این صنعت، تصریح کرد: دولت باید از تجاری که قصد خرید فرش دارند حمایت کند و با ایجاد پایگاه‌های مشخص، نظارت دقیقی بر کیفیت و اصالت فرش‌ها داشته باشد.
وی در پایان سخنان خود بر لزوم آموزش نسل جوان و ترویج استفاده از طرح‌ها و رنگ‌های سنتی تأکید کرد و افزود: اگر این سنگ‌اندازی‌ها و بی‌مهری‌ها نبود، من با تمام وجود برای احیای این هنر تلاش می‌کردم و اجازه نمی‌دادم که فرش هرسین به این روز بیفتد و افغانستان و پاکستان طرح فرش ما را ببافند و ایران که روزگاری مهد فرش بوده در این حوزه کم‌کار شود.
*فرش کرمانشاه در آستانه فراموشی
رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی کرمانشاه با اشاره به وضعیت بحرانی فرش دستباف این استان گفت: صنعت فرش دست‌باف کرمانشاه که از مراکز اصیل بافت فرش کشور به‌شمار می‌رود، این روزها با مشکلات جدی روبه‌رو شده است. کاهش تعداد بافندگان، نبود حمایت دولتی، ادغام غیرکارشناسی اتحادیه‌ها و گرانی مواد اولیه، فرش کرمانشاه را تا مرز نابودی کشانده است.
الهام یاقوتی افزود: صنعت فرش کرمانشاه طی هشت سال گذشته، به‌دلیل بی‌توجهی مسئولان سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، آسیب‌های جدی دیده است.
بر اساس اظهارات وی، تعداد بافندگان فرش در این منطقه به یک‌پنجم کاهش یافته و بسیاری از استادکاران، به‌دلیل نبود انگیزه و حمایت، این حرفه را رها کرده‌اند.
*ضربه مهلک به فرش کرمانشاه
وی تأکید کرد: یکی از عوامل اصلی این بحران، ادغام غیرمنطقی اتحادیه فرش با اتحادیه آرایشگران و طلافروشان بود. این تصمیم کاملاً سلیقه‌ای و فاقد پشتوانه کارشناسی بود و نتیجه‌ای جز تضعیف صنعت فرش کرمانشاه در پی نداشت.
وی با اشاره به دوران مدیریت محسن دارابی، مدیرکل سابق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، افزود: در زمان مدیران پیشین، جشنواره‌های متعددی برای احیای فرش برگزار می‌شد، اما با روی کار آمدن آقای دارابی، تمامی این برنامه‌ها متوقف شد و حمایتی از بافندگان صورت نگرفت.
*نقشه‌های اصیل فرش کرمانشاه در حال فراموشی‌اند
رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی کرمانشاه با بیان اینکه کرمانشاه از دیرباز خاستگاه نقشه‌های منحصربه‌فردی همچون سنجری، دارگل، سنقر کلیایی و سنه بوده، اظهار کرد: امروزه نه‌تنها این طرح‌ها دیگر بافته نمی‌شوند، بلکه تعداد بافندگان شهر کرمانشاه نیز به‌شدت کاهش یافته و همان تعداد اندک نیز به‌دلیل نبود حمایت، به بافت نقشه‌های غیر بومی روی آورده‌اند.
یاقوتی تأکید کرد: اگر بافنده‌ای وجود نداشته باشد، بهترین نقشه‌های جهان هم بی‌فایده خواهند بود. باید ابتدا بافندگان را بیمه کرد، تسهیلات در اختیار آنان گذاشت و اتحادیه مستقل فرش را احیا کرد.
وی در ادامه، راهکارهایی برای نجات صنعت فرش کرمانشاه پیشنهاد داد و گفت: احیای اتحادیه مستقل فرش و جداسازی آن از اتحادیه‌های غیرمرتبط، حمایت مالی از بافندگان از طریق بیمه، اعطای تسهیلات و خرید تضمینی، برگزاری جشنواره‌های تخصصی برای معرفی نقشه‌های اصیل کرمانشاهی و همچنین همکاری با وزارتخانه‌های مربوطه برای جلوگیری از تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای، ازجمله اقدامات ضروری برای احیای این صنعت به‌شمار می‌روند.
این عضو و نایب رئیس اتاق تعاون استان کرمانشاه، در پاسخ به این پرسش که آیا با تغییر مدیریت در سازمان صنعت و معدن کرمانشاه، امیدی برای احیای صنعت فرش وجود دارد؟ خاطرنشان کرد: اگرچه انگیزه فعالانی چون ما به‌شدت کاهش یافته، اما تا زمانی که اتحادیه فرش به ساختار مستقل گذشته بازنگردد و حمایت‌های واقعی صورت نگیرد، نباید انتظار بهبود داشت.
یاقوتی در پایان گفت: کرمانشاه ظرفیت تبدیل ‌شدن به یکی از قطب‌های فرش دستباف ایران را دارد، اما تنها با حمایت مسئولان دلسوز و برنامه‌ریزی اصولی می‌توان این هنر اصیل را از خطر نابودی نجات داد.
* هر گره، یک تاریخ؛ ضرورت توجه به نقوش اصیل فرش
فرش ایرانی، فراتر از یک زیرانداز، گنجینه‌ای است که هنر، فرهنگ و تاریخ این سرزمین کهن را در خود جای داده است. نقوش فرش، همچون الفبای این زبان تصویری، هر یک داستانی از زندگی، باورها و احساسات مردمان این خاک را روایت می‌کنند اما متأسفانه، گذر زمان و هجوم طرح‌های غیربومی، سبب کمرنگ شدن بسیاری از این نقوش اصیل شده است.
احیای نقوش فرش ایرانی، نه‌تنها یک ضرورت فرهنگی، بلکه یک وظیفه ملی است. این نقوش، ریشه در هویت ما دارند و پاسداری از آن‌ها، پاسداشت تاریخ و فرهنگ این سرزمین است. فرش دستباف هر منطقه، با وجود قدمت و اصالتش، امروزه با چالش‌هایی نظیر رقابت با محصولات ماشینی، نوسانات قیمت مواد اولیه و مشکلات بازاریابی روبه‌رو است. با این حال، کیفیت بی‌نظیر و اصالت طرح‌های آن، فرصتی استثنایی برای احیا، توسعه و معرفی آن به بازارهای جهانی فراهم می‌آورد.
تلاش برای مستندسازی، آموزش و ترویج نقوش اصیل، حمایت از بافندگان، ترویج استفاده از رنگ‌ها و نقوش سنتی و تسهیل فرآیندهای صادراتی، گام‌هایی اساسی در راستای حفظ این میراث ارزشمند خواهد بود. احیای این هنر، نیازمند عزم جدی، حمایت دولت و همدلی تمام فعالان این عرصه است. بیایید با احیای نقوش، هویت خود را احیا کنیم و فرش ایرانی را به جایگاه شایسته‌اش در جهان بازگردانیم. فرش دستباف، بیش از یک کالا، نمادی از هویت و فرهنگ ماست.
کلام آخر آنکه فرش دستباف هر منطقه، بیش از یک کالا، نمادی از هویت و فرهنگ مردم این منطقه است. احیای این هنر نیازمند عزم جدی، حمایت دولت و همدلی تمام فعالان این عرصه است اما طبق اظهارات دو فعال فرش در شهرستان صحنه و هرسین پیگیری امور فرش این شهرستان‌ها به کارشناسان این حوزه سپرده نشده و اتحادیه فرش آن‎ها با دیگر اتحادیه‌ها همچون طلافروشان ادغام شده است.به گزارش تمدن کرمانشاه ،